Η Hθική Yποχρέωση της Aυτοφροντίδας
Για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, δεν αποτελεί πολυτέλεια
στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας “Αρηξις”
Είναι γνωστό ότι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι συνδεδεμένοι με την επαγγελματική εξουθένωση (burnout). Αυτός ο κίνδυνος αυξάνεται όταν ο γενικός πληθυσμός αντιμετωπίζει παρατεταμένο στρες, όταν η ψυχοθεραπεία έχει αυξημένη ζήτηση και όταν οι ανάγκες των εκπαιδευόμενων -τόσο εξ αποστάσεως όσο και με φυσική παρουσία- είναι πιο επιτακτικές. Καθώς όσοι παρέχουν υπηρεσίες υγείας συνεχίζουν να επωμίζονται τις προσωπικές δυσκολίες των θεραπευόμενών τους μαζί με τις δικές τους, μερικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η αυτοφροντίδα δεν είναι μια προαιρετική προσθήκη σ’ ένα πολυάσχολο πρόγραμμα, αλλά μια δεοντολογική και ηθική υποχρέωση για το επάγγελμα.
“Περνάμε κι εμείς όλα όσα περνούν οι θεραπευόμενοί μας και επιπλέον κρατάμε και τον χώρο για εκείνους,” λέει η διδάκτωρ Ana Rodriguez, μια κλινική ψυχολόγος με έδρα στη Νέα Υόρκη και ιδρύτρια της ιστοσελίδας the Self-Care Practice (“η πρακτική της αυτοφροντίδας”). “Υπάρχει τόση καινούργια πίεση πάνω μας, ώστε τώρα περισσότερο από ποτέ είναι σημαντικό να στηρίξουμε τους εαυτούς μας, ειδικά αν έχουμε περιορισμένες εξωτερικές πηγές στήριξης.”
Μαζί με την εξισορρόπηση του δικού τους στρες με το στρες των θεραπευόμενων και των εκπαιδευόμενών τους, οι ψυχολόγοι αντιμετωπίζουν πρωτόγνωρες υλικοτεχνικές προκλήσεις: την εργασία από το σπίτι έχοντας την οικογένεια τριγύρω, την πλοήγηση σε νέες τεχνολογίες που εμπλέκονται στην τηλε-υγεία και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και την υπερνίκηση εμποδίων σε συγκεκριμένες θεραπευτικές μεθόδους.
Για τους επαγγελματίες, πολλά είδη θεραπείας είναι εύκολο να πραγματοποιηθούν διαδικτυακά· ωστόσο, ορισμένες υπηρεσίες είναι πιο δύσκολο να μετατραπούν σε πετυχημένες εξ αποστάσεως λύσεις. Ακόμη και όταν οι θεραπευόμενοι δεν έχουν πολύπλοκα θεραπευτικά πλάνα, η ψυχοθεραπεία μπορεί να συνεισφέρει στον κίνδυνο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι ψυχολόγοι μπορούν εύκολα να φθάσουν στην εξάντληση αντιμετωπίζοντας το ίδιο στρες χωρίς νέες λύσεις, λέει η διδάκτωρ Natalie Dattilo, μια κλινική ψυχολόγος στο νοσοκομείο Brigham and Women’s στη Βοστώνη (στμ: πρόκειται για πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Ιατρικής Σχολής του Harvard). Πριν από την πανδημία, λέει, οι θεραπευόμενοι μιλούσαν για ποικίλα προβλήματα· τώρα, δεν υπάρχει τόση ποικιλομορφία και συμβαίνουν διαρκείς υπενθυμίσεις του πόσο δύσκολη είναι η ζωή για όλους.
.jpg)
Η προσωπική εξουθένωση μπορεί να οδηγήσει στην επαγγελματική εξασθένιση
Όσο περισσότερο διαρκεί το στρες, τόσο πιθανότερο είναι να αναδυθεί και ενδεχομένως να προκαλέσει παρεμβολές στο έργο των ψυχολόγων. “Η προσωπική μας ευεξία ως ψυχολόγων πραγματικά επηρεάζει την ικανότητά μας να βοηθάμε τους θεραπευόμενούς μας ή να διδάσκουμε τους εκπαιδευόμενούς μας, επειδή συνδέεται απευθείας με την επάρκειά μας,” λέει η διδάκτωρ Erica Wise, μια σύμβουλος δεοντολογίας και επίτιμη καθηγήτρια κλινικής ψυχολογίας.
Για παράδειγμα, λέει η διδάκτωρ Ayanna Abrams, κλινική ψυχολόγος, το χρόνιο στρες μπορεί να επιφέρει την αίσθηση αποσύνδεσης των ανθρώπων από τους εαυτούς τους και τους άλλους, το οποίο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι θεραπευτές ή οι καθηγητές να γίνονται λιγότερο συντονισμένοι, λιγότερο ευαίσθητοι και με μικρότερη ενσυναίσθηση. Το στρες μπορεί επίσης να βλάψει τη θεραπεία και τη διδασκαλία περισσότερο ευθέως: υπό πίεση, γίνεται πιο δύσκολος ο συλλογισμός με ευελιξία και δημιουργικότητα, πράγμα το οποίο, λέει η Abrams, μπορεί με τη σειρά του να δυσχεράνει τη διευκόλυνση των θεραπευόμενων να αναπλαισιώσουν τις σκέψεις τους - ένα καίριο δομικό στοιχείο της ψυχοθεραπείας.
Ακόμη και αν το στρες ενός ψυχολόγου δεν παρεμβάλλεται εμφανώς στη θεραπεία, οι θεραπευόμενοι και οι θεραπευτές είναι πιθανόν να το αντιληφθούν, λέει η διδάκτωρ Brittany Avila, που διδάσκει ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Nevada, στο Reno. Η παραμέληση της προσωπικής αυτοφροντίδας από έναν ψυχολόγο μπορεί να εμποδίσει τους θεραπευόμενους ή τους εκπαιδευόμενους να πάρουν σοβαρά τις προτάσεις για στρατηγικές διαχείρισης.
Οι κλινικοί και οι καθηγητές είναι εξίσου υπεύθυνοι στο να αποτελέσουν ζωντανά παραδείγματα ως προς τα υγιή συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Προκειμένου να διδάξουμε στους άλλους την ενασχόληση με την αυτοφροντίδα κατά τη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων, είναι απαραίτητο να επιδείξουμε θετικές συμπεριφορές εμείς οι ίδιες. “Αν δεν το εφαρμόσετε εσείς, δε θα το πάρουν σοβαρά ή απλώς δε θα ξέρουν πώς να την εξασκήσουν,” λέει η Avila, η οποία τακτικά συμπεριλαμβάνει στα μαθήματά της πρακτικές αυτοφροντίδας σε εργασίες που βαθμολογούνται.
Δυστυχώς, η αυτοφροντίδα δύσκολα επιτυγχάνεται και αυτό δε διαφέρει για τους ψυχολόγους. Σε μια κοινωνία που απαιτεί παραγωγικότητα, μπορεί να είναι δύσκολο -και ακόμη και να φανεί εγωιστικό- να ‘χωρέσουν’ νέες πρακτικές που εστιάζουν στον εαυτό σ’ ένα ήδη πολυάσχολο πρόγραμμα. Ο διδάκτωρ John Norcross, ένας καθηγητής ψυχολογίας και ψυχιατρικής με πολλαπλές διακρίσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενθαρρύνει τους ψυχολόγους να αναπλαισιώνουν τις σκέψεις τους για την αυτοφροντίδα, μεταβαίνοντας από τη σκέψη ότι αποτελεί μια πολυτελή προσθήκη, στη σκέψη ότι αποτελεί ένα επαγγελματικό καθήκον. “Χωρίς την αυτοφροντίδα, δεν υπάρχει καλή φροντίδα για τους θεραπευόμενους,” λέει ο Norcross. “Η ένταξή της σε μια καθημερινότητα γίνεται ευκολότερη όταν τη βλέπετε όχι ως ένα επιπρόσθετο βάρος αλλά ως τμήμα του επαγγέλματος και της τέχνης σας.”
Ορισμένες πρακτικές στρατηγικές για την ενσωμάτωση της αυτοφροντίδας στη ζωή και την εργασία, προτεινόμενες από ψυχολόγους, είναι οι εξής:
Επιστροφή στα βασικά
Το πρώτο βήμα για την εξασφάλιση της προσωπικής ευημερίας είναι η παρακολούθηση των ατομικών επιπέδων στρες και του πώς σας επηρεάζουν συναισθηματικά και σωματικά. Η Rodriguez ενθαρρύνει την ανάδειξη της προσοχής στο σώμα ως προτεραιότητα: ο άφθονος ύπνος, η θρεπτική διατροφή και η καθημερινή άσκηση αποτελούν θεμέλιους λίθους για την ευημερία και υποστηρίζουν την ικανότητα διαχείρισης του στρες.
.jpg)
Αν παρατηρήσετε ότι αισθάνεστε εξαντλημένες ή αποσυνδεδεμένες οποιαδήποτε στιγμή, αντισταθείτε στην παρόρμηση να συνεχίσετε και, αντ’ αυτού, συντονιστείτε με το σώμα σας. Το mindfulness και ο διαλογισμός, που δε χρειάζεται να είναι χρονοβόρα,
έχουν αποδειχθεί αμφότερα ότι μειώνουν το στρες. Αν διαπιστώσετε ότι έχετε ένταση κατά τη διάρκεια μιας θεραπευτικής συνεδρίας, ο Norcross προτείνει να διορθώσετε τη στάση του σώματός σας, να κινήσετε λίγο τα πόδια σας μ’ έναν τρόπο που δεν αποσπά τον θεραπευόμενο και να πιείτε λίγο νερό.
Επιπλέον, είναι βασικό να είστε επιεικείς με τους εαυτούς σας και να γιορτάσετε όποια πρόοδο κάνετε. Θα αποθαρρυνθείτε και θα εγκαταλείψετε την καθημερινή αυτοφροντίδα αν στοχεύετε στην τελειότητα. “Αυτά δεν είναι θέματα που λύνουμε ποτέ εντελώς,” λέει η Wise. “Πάντα θα δουλεύουμε το θέμα του να φροντίζουμε τους εαυτούς μας.”
Υιοθετείστε μια προνοητική προσέγγιση
Η διδάκτωρ Diane Bridgeman, κλινική ψυχολόγος, ενθαρρύνει τους ανθρώπους να σκεφτούν σε ποιές καταστάσεις μπορούν πραγματικά να χαλαρώσουν, να αναστοχαστούν και να ανασυνταχθούν. Στόχος είναι να ενσωματώσουν αυτές τις εμπειρίες στην καθημερινότητά τους μαζί με τους θεμέλιους λίθους της υγείας και να θυμούνται ότι το να νιώθουν ενοχές για το ότι δεν ακολουθούν “επαρκώς” την καθημερινή αυτοσυντήρησή τους είναι αντιπαραγωγικό.
Καθιερώστε επαγγελματικά όρια
Οι απαιτήσεις ως προς το χρόνο και την προσοχή σας μπορεί να είναι πιο έντονες από ποτέ και για τον λόγο αυτό είναι τόσο σημαντικό να περιορίσετε πόσο αφιερώνεστε στην εργασία. Αν εργάζεστε εκτός σπιτιού, ο Norcross προτείνει να εφαρμόσετε ένα τελετουργικό που σας θυμίζει ότι τελειώσατε την εργασία σας όταν μπαίνετε στο σπίτι. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να αλλάζετε ρούχα, να φτιάχνετε ένα φλιτζάνι τσάι ή να βάζετε την αγαπημένη σας μουσική - οτιδήποτε κλείνει τον εργασιακό σας διακόπτη. Σκεφθείτε να προσθέσετε έναν τρόπο “ψευδομετακίνησης” στην καθημερινότητά σας, που αντικαθιστά την καθημερινή μετάβαση από την εργασία στο σπίτι με περιπάτους, τζόκινγκ και βόλτες με ποδήλατο.
Πιο σημαντικό και από το ξεκαθάρισμα του πότε εργάζεστε, είναι να επανεξετάσετε πόσο πολύ εργάζεστε και με ποιούς. “Πολλοί από εμάς τείνουν να δίνουν από ό,τι μας έχει απομείνει, αλλά είναι σημαντικό για τους ψυχολόγους, που είναι μια ιδιαίτερα απομονωμένη πληθυσμιακή ομάδα, να προσφέρουν στους άλλους από μια θέση ανάπαυσης,” λέει η Abrams.
Αναζητήστε υποστήριξη
Στο χρόνιο στρες, είναι εύκολο ν’ απομονωθούμε, ειδικά όταν η κατ’ ιδίαν συνάντηση μ’ ένα φίλο ή μ΄ ένα συγγενικό πρόσωπο θα μπορούσε να μην είναι μια ασφαλής επιλογή. Σύμφωνα με τη Rodriguez, η αίσθηση αποσύνδεσης το μόνο που κάνει είναι να επιδεινώνει το αρχικό στρες.
Η προτεραιοποίηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης με φιλικά και συγγενικά πρόσωπα μπορεί να είναι βοηθητική. Όμως και μια επαγγελματική διέξοδος έχει νόημα. Για να αξιοποιήσετε την υποστήριξη της (επαγγελματικής) κοινότητας, μπορείτε επίσης να βρείτε έναν μέντορα, να συνδεθείτε με μια ομάδα εποπτείας ή να προσεγγίσετε επιστημονικούς οργανισμούς για να βρείτε πόρους ή περιστασιακά να κάνετε προσωπική θεραπεία, όταν τα επίπεδα στρες είναι υψηλά.
Ενστερνιστείτε την ευελιξία
Αναζητήστε δημιουργικούς τρόπους να αναπληρώσετε τα αποθέματά σας. Όσο εύκολο είναι να “χαζέψετε” σκρολάροντας στις ειδήσεις ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν είστε κουρασμένες, έχετε κατά νου ότι αυτό το είδος ερεθισμάτων -το οποίο ο Wise λέει ότι αποκαλείται “υπερπραγματικότητα”- το μόνο που κάνει είναι να προσθέτει στρες. Αντ’ αυτού, προγραμματίστε γεγονότα ή δραστηριότητες που μπορείτε να περιμένετε με ανυπομονησία, τα οποία ενθαρρύνουν επίσης μια αίσθηση δεξιοτεχνίας, όπως ένα οικιακό εγχείρημα ή μια εξωτερική δραστηριότητα με σωματική αποστασιοποίηση που απολαμβάνετε. Αξιοποιείστε, επίσης, τυχόν πηγές αυτοφροντίδας στον οργανισμό όπου εργάζεστε.
Εξασκήστε την αυτοσυμπόνια
Στον πυρήνα της, η Dattilo λέει ότι η αυτοφροντίδα έχει να κάνει με την αυτοσυμπόνια. Στην πράξη, αυτό σημαίνει να αναγνωρίζετε τα όριά σας και, αν είναι απαραίτητο, να δείξετε επιείκεια στον εαυτό σας. Για παράδειγμα, μπορεί να μην καταφέρνετε όσα καταφέρνατε τα προηγούμενα χρόνια αλλά και οι θεραπευόμενοι ή οι εκπαιδευόμενοί σας να μην κάνουν μεγάλα βήματα. Είναι εντάξει. “Αυτήν τη στιγμή, μπορεί το ζητούμενο να μην είναι η υποχώρηση ή η απουσία των συμπτωμάτων αλλά να διευκολύνουμε τους ανθρώπους να βελτιώσουν τους τρόπους διαχείρισης που έχουν και την ανθεκτικότητά τους,” λέει η Watson.
Κάντε κάθε δυνατή προσπάθεια να στρέψετε την προσοχή σας σε προσωπικές και επαγγελματικές επιτυχίες, όσο μικρές και αν είναι. Ο Norcross προτείνει να “τρέχετε” στο μυαλό σας ένα βίντεο με περιπτώσεις που στέφθηκαν μ’ επιτυχία στην εργασία σας· θα μπορούσατε επίσης να καταγράφετε ενθαρρυντικά λόγια από συναδέλφους ή εκπαιδευόμενους. “Οι περισσότεροι ψυχολόγοι είναι προσανατολισμένοι στα επιτεύγματα και τα μυαλά μας ασχολούνται δυσανάλογα πολύ με περιπτώσεις που δεν πήγαν καλά,” λέει. “Χρειάζεται να θυμόμαστε την καλή δουλειά που κάνουμε.”
Αν παρεκκλίνετε από την πορεία, μην αυτομαστιγώνεστε. Ένα μέρος της αυτοφροντίδας είναι η αναγνώριση ότι δεν μπορείτε να έχετε τα πάντα υπό έλεγχο όλην την ώρα. “Είμαστε όλοι άνθρωποι προτού γίνουμε επαγγελματίες,” λέει o διδάκτωρ Christopher Watson. “Και ενώ το στρες πιθανόν να επιδρά σε όλους με διαφορετικούς τρόπους, έχει επίδραση σε όλους με κάποιον τρόπο ή μορφή - συμπεριλαμβανομένων και των ψυχολόγων.”
Πώς μας αφορούν προσωπικά όλα τα παραπάνω;
Το άρθρο του οποίου παραθέσαμε εκτενή αποσπάσματα, γράφτηκε σχεδόν ενάμιση χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας covid-19 και απευθύνεται σε ψυχολόγους που εργάζονται ψυχοθεραπευτικά ή εκπαιδευτικά. Ωστόσο, τα θέματα που αναδεικνύει διαπιστώνουμε ότι αφορούν σ’ ένα μεγάλο μέρος όσων εργάζονται σε χώρους που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ψυχική και κοινωνική υγεία, αλλά και όλων των ανθρώπων με υψηλή ενσυναίσθηση που αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ζωής τους στη φροντίδα των άλλων. Επιπλέον, επαγγελματίες από συναφείς χώρους (π.χ. Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων), άνθρωποι που λόγω ρόλου βρίσκονται σε θέση ευθύνης και φροντίδας (όπως γονείς και κηδεμόνες) αλλά και όσοι έχουν τη φροντίδα των άλλων ως κεντρικό στοιχείο της ταυτότητάς τους και του αξιακού τους συστήματος, μπορούν ενδεχομένως να ταυτιστούν και να παλεύουν ακόμη περισσότερο να εξισορροπήσουν, ειδικά σε απαιτητικές περιόδους όπως αυτή που διανύουμε τα τελευταία (πολλά) χρόνια, τις δικές τους αυξημένες ανάγκες με τις πιεστικές ανάγκες των γύρω τους.
Θα κλείσουμε με τον τίτλο ενός άλλου δημοσιεύματος των Shawn Achor και Michelle Gielan, το οποίο συμπυκνώνει, κατά τη γνώμη μας, τη φιλοσοφία του άρθρου που μεταφράσαμε: “Η ανθεκτικότητα σχετίζεται με το πώς επαναφορτίζεστε, όχι με το πώς αντέχετε”. Και θα υπερθεματίσουμε λέγοντας ότι, εφόσον στα ανθρωπιστικά επαγγέλματα το κύριο ‘εργαλείο’ με το οποίο εργαζόμαστε είναι ο εαυτός μας σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους, έχουμε ηθική υποχρέωση απέναντι στους εαυτούς μας, καθώς επίσης στην επαγγελματική μας δεοντολογία, να φροντίζουμε όσο το δυνατόν καλύτερα αυτό το ‘εργαλείο’, προκειμένου να παρέχουμε υπηρεσίες υψηλής ποιότητας με σταθερότητα και συνέπεια, προς όφελος όλων.
Πηγές:
Achor, S. & Gielan, M. (2016). Resilience Is About How You Recharge, Not How You Endure. Harvard Business Review. Ανακτήθηκε: https://hbr.org/2016/06/resilience-is-about-how-you-recharge-not-how-you-endure
Φωτογραφία 1: Trent Haaland στο Unsplash
Φωτογραφία 2: Giulia Bertelli στο Unsplash